Ở vùng núi Ngọc Linh, thuộc các xã Tu Mơ Rông, Măng Ri… (tỉnh Quảng Ngãi) không chỉ nổi tiếng có sâm Ngọc Linh, nơi đây còn được thiên nhiên ưu đãi cho loài cây dược liệu quý mang tên ngũ vị tử, mà người Xơ Đăng thường gọi là “hạt ngọc trời”.
Ngũ vị tử là cây dược liệu, thuộc họ dây leo, sống bám trên cây gỗ, thường mọc ở vùng giáp ranh giữa rừng non và rừng già. Sở dĩ loại quả này có tên “ngũ vị tử” bởi vị đặc trưng, pha trộn giữa năm vị: Chua, ngọt, đắng, cay và mặn.
Từ xưa, người dân thường hái quả về ăn, sau này, bán cho thương lái thu mua về làm gia vị, thuốc. Khi còn xanh, quả ngũ vị tử có màu vàng nhẹ, chuyển thành màu đỏ hồng mọng khi đã chín.
Loại cây này thường mọc trong rừng, trên núi ở độ cao từ 1.200 - 1.600m, ra quả từ tháng 8 đến cuối tháng 10 hằng năm. Mỗi năm, ngũ vị tử ra quả một lần nên người dân tranh thủ hái về bán.
Năm nào cũng vậy, vào mùa ngũ vị tử, 2 em chị Y Chủ (35 tuổi) và Y Chuông (31 tuổi, cùng trú làng Đăk Chum 1, xã Tu Mơ Rông) lại rủ nhau vào rừng hái loại quả này để kiếm thêm thu nhập. Nếu “trúng mánh”, một người có thể thu về nửa tạ trong ngày, mang lại nguồn thu lớn.
Chị Y Chủ cho biết, trước đây chẳng ai hái ngũ vị tử rừng, khi đi rẫy, đi rừng, tiện tay thì hái ăn rồi đem về cho các cháu nhỏ thôi. Nhưng từ vài năm trở lại đây, có thương lái vào tận xã tìm mua, thế là đến mùa, người dân lại rủ nhau lên núi tìm hái.
“Để hái được ngũ vị tử, chúng tôi phải chịu khó leo lên cây cao để hái, thay vì chặt hạ cây, như vậy, rừng được giữ gìn tốt hơn, năm sau còn có để mà hái. Mỗi ngày, 2 chị em có thể hái được 30kg ngũ vị tử, với giá khoảng 25.000 đồng/kg”, chị Y Chủ chia sẻ.
Ngũ vị tử sau khi được thu hoạch.
Quả ngũ vị tử khi chín có màu đỏ, mộng nước.
Ngũ vị tử sau khi được người dân hái về sẽ mang bán tại các phiên chợ, hợp tác xã...
... hoặc sấy khô để ngâm rượu, làm trà hoặc ngâm với đường làm siro.
Ông Dương Đăng Khoa - Phó Chủ tịch UBND xã Tu Mơ Rông, tỉnh Quảng Ngãi - cho biết, cây ngũ vị tử thường mọc ở bìa rừng hoặc rừng non. Loài cây này đã gắn bó với đồng bào Xơ Đăng từ xưa tới nay. Khoảng 10 năm trước, đến mùa là thương lái tới địa phương tìm mua ngũ vị tử nên người dân đi hái về bán, mang lại nguồn thu nhập tốt.
“Quả ngũ vị tử chín vào mùa mưa nên việc thu hái khá khó khăn. Tuy nhiên, người dân không muốn bỏ lỡ sản vật quý nên sẵn sàng lặn lội để đi thu hoạch. Sau khi hái về, người dân có thể trực tiếp mang đến hợp tác xã hoặc chợ phiên để bán”, ông Khoa nói.
