Hút thuốc lá gây ra nhiều bệnh nguy hiểm như tim mạch, ung thư, COPD và gây thiệt hại hàng nghìn tỷ mỗi năm. Do vậy, y tế dự phòng đóng vai trò quan trọng trong việc phòng chống tác hại thuốc lá, nhằm giảm nguy cơ bệnh tật cho những người đang hút thuốc, đồng thời kết hợp tuyên truyền và giáo dục để nâng cao nhận thức, giảm tỷ lệ hút sớm.
Phòng chống tác hại thuốc lá: Cần biện pháp chế tài đủ mạnh và phòng bệnh từ sớm
Luật Phòng chống tác hại thuốc lá có hiệu lực từ tháng 5/2013, nhưng cho đến nay vẫn chưa phát huy hết hiệu quả. Trong Luật quy định rõ cần "hạn chế" hoặc "không hút thuốc lá" trong các đám cưới, đám tang, lễ hội trên địa bàn dân cư vào hương ước. Tuy nhiên, trong thực tế rất khó thực hiện. Có không ít cán bộ, công chức Nhà nước vẫn hút thuốc trong công sở, thậm chí hút ngay trong buổi họp, làm việc… nhưng điều này lại được xem như hành vi bình thường. Thậm chí, ngay tại các nơi cấm như bệnh viện, khu vui chơi trẻ em, nhà hàng, khu vực gần trường học, vẫn có người thoải mái nhả khói.
Do vậy, về vấn đề phòng chống tác hại thuốc lá, PGS.TS. Nguyễn Huy Nga – nguyên Cục trưởng Cục Y tế dự phòng (Bộ Y tế), đề xuất nên có những biện pháp chế tài mạnh nhưng không quá cực đoan, mà mang tính thực tiễn và bền vững.
PGS. Nga cho rằng chiến lược phòng chống tác hại thuốc lá nên kết hợp linh hoạt giữa thắt chặt pháp lý, song song với việc đẩy mạnh các hoạt động truyền thông về y tế, triển khai các chương trình giáo dục, định hướng từ nhà trường và gia đình để nâng cao nhận thức cộng đồng về việc tự chăm sóc sức khỏe bản thân và thay đổi lối sống, hành vi lành mạnh. Hơn nữa, cần chú trọng vào tính cá thể hóa để xây dựng kế hoạch tuyên truyền phù hợp với từng nhóm đối tượng. Điều này không chỉ giúp giảm tác hại của khói thuốc lá mà còn thúc đẩy một xã hội phát triển và văn minh hơn.
PGS. TS. Nguyễn Huy Nga – nguyên Cục trưởng Cục Y tế dự phòng (Bộ Y tế)
PGS. Nga cũng nhấn mạnh rằng cần ứng dụng y tế dự phòng vào kế hoạch phòng bệnh từ sớm. Theo ông, bên cạnh yếu tố di truyền, 40-50% nguyên nhân dẫn đến những ca bệnh không lây nhiễm bắt nguồn từ lối sống và môi trường sống. Nếu biết xây dựng lối sống lành mạnh, kết hợp tập luyện và dinh dưỡng hợp lý, có thể giúp những người mắc bệnh do hút thuốc lá giảm được gánh nặng bệnh tật và điều trị. Tuy nhiên, con người vốn đã thích nghi với một số hành vi tiêu dùng, vì vậy cũng không nên bắt buộc chuyển đổi trạng thái quá cực đoan, đột ngột.
Giảm tác hại để tiến tới cai thuốc hoàn toàn
Trong mọi trường hợp, cai thuốc lá là lựa chọn tốt nhất cho những người hút thuốc. Tuy nhiên, tỷ lệ cai thuốc thành công trong tổng số trên 15 triệu người hút thuốc hiện nay là rất thấp. Tỷ lệ hút thuốc lá điếu trong nam giới trưởng thành chỉ giảm từ 45,3% năm 2015 xuống 41,1% năm 2021. Đáng lo ngại, báo cáo của Tổng cục Thống kê cho thấy từ năm 2021 đến năm 2023, tổng sản lượng sản xuất thuốc lá đã tăng hơn 17%, đồng nghĩa với việc số người hút thuốc lá ở nước ta đang gia tăng trở lại.
Do vậy, trong thời gian chưa thể cai thuốc, những người đang còn hút thuốc cần có các biện pháp giảm tác hại trước khi tiến tới cai thuốc hoàn toàn. Đây cũng là biện pháp dự phòng bệnh tật từ sớm trên hướng tiếp cận của y tế dự phòng. Đó là giảm thiểu dần đến loại bỏ hoàn toàn các yếu tố gây hại thông qua lối sống hàng ngày.
Tham khảo hướng tiếp cận từ CDC, đối với các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới (thuốc lá không khói), lĩnh vực y tế dự phòng thiết kế và thực hiện các chiến dịch y tế công cộng nhằm giáo dục công chúng về rủi ro của việc hút thuốc lá và lợi ích của các sản phẩm thay thế ít tác hại hơn. Ví dụ như giáo dục về rủi ro của việc hút thuốc, công bố thông tin khoa học đối với các sản phẩm giảm tác hại như thuốc lá làm nóng hay các sản phẩm không khói khác như là các lựa chọn ít gây hại hơn so với thuốc lá truyền thống. Y tế dự phòng sẽ hỗ trợ cai thuốc lá bằng cách đưa ra các chiến dịch cung cấp thông tin về các chương trình hỗ trợ cai thuốc lá.
Hướng tiếp cận của CDC cũng được nhân rộng tại Canada, Anh và nhiều nước khác. Các sản phẩm không khói đóng vai trò là sản phẩm hỗ trợ kèm với các tư vấn y khoa để giúp tăng tỷ lệ cai thuốc lá cao hơn so với chỉ áp dụng biện pháp cai thuốc dựa trên ý chí đơn lẻ.
Nghiên cứu đăng trên The New England Journal of Medicine kết luận rằng việc bổ sung sản phẩm thuốc lá không khói vào nội dung tư vấn cai thuốc giúp tăng tỷ lệ thành công cao hơn so với chỉ áp dụng các biện pháp hỗ trợ cai nghiện dựa trên hành vi. Tương tự, tờ The Siamese chỉ ra rằng việc chuyển đổi từ thuốc lá điếu sang sản phẩm không khói có thể đóng vai trò như một bước đệm quan trọng trên lộ trình cai thuốc hoàn toàn.
Tại Nhật Bản, doanh số thuốc lá điếu hiện đã giảm đến 52% so với cách đây 10 năm, khi một loại thuốc lá không khói ra mắt tại đây năm 2014, theo nghiên cứu độc lập của tổ chức GSTHR (tháng 5/2024).
Nghiên cứu Cochrane năm 2022 đăng trên tạp chí Pubmed cũng ghi nhận nhiều trường hợp cai được hoàn toàn thuốc lá bằng cách chuyển sang sử dụng các sản phẩm thuốc lá không khói.
Phòng bệnh từ sớm là hướng tiếp cận được nhiều quốc gia áp dụng trong việc giảm tác hại thuốc lá. Việc phòng bệnh đến từ cả hai hướng là ngăn chặn việc tiếp xúc và cả giảm tiếp xúc với hàm lượng các chất gây hại. Hai phương thức phòng bệnh này được cơ quan y tế dự phòng các nước xem trọng như nhau, thậm chí là bổ trợ nhau để đạt mục tiêu sau cùng là giúp người hút thuốc bỏ hoàn toàn thuốc lá điếu bằng các sản phẩm thay thế chứa nicotine sạch (nicotine không được tạo ra bởi quá trình đốt cháy).
