Nằm trong tủ sách “Hiểu Việt Nam qua các tư liệu Pháp ngữ” của Omega Plus, “Lịch sử chữ quốc ngữ (1615-1919)” của tác giả TS Phạm Thị Kiều Ly là cuốn sách đi sâu vào các khía cạnh lịch sử, ngôn ngữ, để kể cho độc giả nghe câu chuyện về hành trình sáng tạo, phát triển và tác động văn hóa của chữ quốc ngữ trong suốt hơn ba thế kỷ.
Song song với đó, tác giả cũng ra mắt đồng thời tác phẩm “100 câu hỏi về lịch sử chữ quốc ngữ” như một cách tiếp cận khác về chữ quốc ngữ dưới dạng hỏi đáp. Trước đó, cuốn truyện tranh đầu tiên kể về hành trình sáng tạo chữ Quốc ngữ mang tên: “Hành trình sáng tạo chữ Quốc ngữ” cũng đã được xuất bản. Vậy là từ luận án nghiên cứu tiến sĩ, TS Phạm Thị Kiều Ly đã đồng thời cho ra đời 3 ấn bản khác nhau, đáp ứng nhu cầu của 3 đối tượng độc giả khác nhau: trẻ em, các độc giả phổ thông và những nhà nghiên cứu.
Các diễn giả tham dự tọa đàm sáng ngày 28/7 tại TP.HCM
Với sự chia sẻ của các diễn giả là những nhà nghiên cứu tâm huyết trong lĩnh vực ngôn ngữ và lịch sử ngôn ngữ Việt Nam, chắc chắn các độc giả không chỉ hiểu hơn về quá trình hình thành và phát triển của chữ quốc ngữ mà còn có thêm những góc nhìn mới về loại chữ viết mà chúng ta đang dùng hằng ngày này.
“Lịch sử chữ quốc ngữ, 1615-1919” của TS Phạm Thị Kiều Ly là tác phẩm có tầm vóc và bề thế nhất từ trước đến nay dựa trên nguồn tư liệu phong phú về lịch sử hình thành và phát triển của chữ quốc ngữ, mà bất cứ người Việt Nam nào cũng nên đọc để hiểu về nguồn cội chữ viết mà chúng ta đang dùng hằng ngày.
Tác phẩm được phát triển từ chính luận án tiến sĩ của TS Phạm Thị Kiều Ly, bảo vệ năm 2018 tại Đại học Sorbonne Nouvelle (Cộng hòa Pháp) và được trao giải thưởng luận án xuất sắc năm 2020 của GIS Asie (Groupement d’intérêt scientifique Études asiatiques – Nhóm nghiên cứu khoa học về châu Á).
Sau khi bảo vệ luận án, tác giả đã tiếp tục chỉnh sửa, bổ sung luận án và xuất bản ở Pháp năm 2022 dưới tựa đề “Histoire de l’écriture romanisée du vietnamien (1615-1919)” (Lịch sử chữ quốc ngữ, 1615-1919”). Với tâm niệm cần phổ biến kiến thức khoa học tới đại chúng, năm 2023, cô cũng đã cùng họa sĩ Tạ Huy Long xuất bản cuốn truyện tranh về lịch sử chữ quốc ngữ dành cho trẻ em. Và năm 2024, đúng dịp kỷ niệm 400 năm giáo sĩ Alexandre de Rhodes và Maiorica đến Việt Nam, ấn bản tiếng Việt của công trình “Lịch sử chữ quốc ngữ, 1615-1919” chính thức được xuất bản với 6 chương:
Chương 1: Quá trình mô tả các ngôn ngữ trên thế giới
Chương 2: Phiên âm tiếng Đàng Trong bằng chữ La-tinh (1615-1631)
Chương 3: Phiên âm tiếng Đàng Ngoài bằng chữ La-tinh
Chương 4: Hệ thống nguyên âm trong Dictionarium (Từ điển) của de Rhodes (1651) và chuẩn hóa chính tả
Chương 5: Chữ quốc ngữ thời kỳ Hội Thừa sai Paris (1658-1858)
Chương 6: Chữ quốc ngữ thời thuộc địa
TS Phạm Thị Kiều Ly tại sự kiện
Kế thừa và tiếp bước các thế hệ học giả tiền bối, tác giả đã dày công trang bị kiến thức về tiếng La-tinh, tiếng Bồ Đào Nha và về cổ văn châu Âu để có thể tiếp cận, sưu tầm và phân tích các văn bản được viết bằng tiếng La-tinh, Bồ Đào Nha, Ý nằm rải rác ở văn khố ở Roma, Paris, Lisbon, Ávila, và Madrid. Như cô đã từng chia sẻ với báo Người Đô Thị: “Tôi đã trải qua hầu hết những cung bậc cảm xúc của một người học trở thành nhà nghiên cứu chuyên nghiệp: hạnh phúc vì tìm được tài liệu, căng thẳng, lo âu dò dẫm tìm đường đi cho công trình của mình, mất ngủ. Hàng ngày mình đối mặt với chiếc máy tính của mình và các văn bản viết tay. Nhưng trên tất cả, tôi đã sống những năm tháng hạnh phúc cùng đề tài mình đam mê, sống trong tình bạn nghiên cứu ở khu Sorbonne, hay những trải nghiệm tuyệt vời khi đi tìm tài liệu ở các khu lưu trữ ở Roma (Vatican), Lisboa (Bồ Đào Nha), Madrid, Avila (Tây Ban Nha)”.
Có thể nói, đây là một thành tựu nghiên cứu đầy đủ nhất từ trước cho đến nay về lịch sử chữ quốc ngữ, với khung thời gian trải dài hơn 300 năm, từ năm 1615 – thời điểm các giáo sĩ dòng Tên tới truyền giáo ở Đàng Trong và kết thúc vào năm 1919 – năm cuối cùng của khoa thi Hội tổ chức ở kinh đô Huế.
Với cách viết như kể chuyện lịch sử lồng những phân tích ngôn ngữ chắc chắn cuốn sách “Lịch sử chữ quốc ngữ, 1615-1919” sẽ giúp cho mỗi người Việt Nam dễ dàng nắm bắt và hiểu hơn về nguồn cội chữ viết mình đang sử dụng hằng ngày.
Nhân dịp này, nhà nghiên cứu Phạm Thị Kiều Ly và Omega+ cũng ra mắt đồng thời tác phẩm “100 câu hỏi về lịch sử chữ quốc ngữ” như một cách tiếp cận bình dị và dễ hiểu nhất về chữ quốc ngữ dưới dạng hỏi đáp, vì đôi khi trong chúng ta tò mò về chữ quốc ngữ mà không có thời gian đọc cả một cuốn sách, nhỡ đâu ta có thể tìm thấy câu trả lời trong cuốn sách này.
Cuốn sách “100 câu hỏi về lịch sử chữ quốc ngữ” được trình bày dưới dạng hỏi đáp nhằm kích thích trí tò mò của độc giả. Tác giả cố gắng đặt mình vào vị trí của độc giả và của người Việt Nam nói chung, để tự vấn mình những vấn đề xoay quanh lịch sử chữ viết mà chúng ta dùng hằng ngày: hoàn cảnh ra đời, quá trình hình thành, phát triển, cũng như những nhân vật có nhiều đóng góp quan trọng chữ quốc ngữ. Độc giả cũng có thể tìm thấy trong cuốn sách này những giải thích về logic chính tả của chữ quốc ngữ và cả những biến chuyển lớn lao trong đời sống xã hội, văn hóa – giáo dục… Điều đó không chỉ có giá trị đối với người nghiên cứu mà còn rất hữu ích cho đông đảo bạn đọc quan tâm đến vấn đề này.
Với “100 câu hỏi về lịch sử chữ quốc ngữ”, độc giả có thể đọc lần lượt từng câu theo thứ tự hoặc đọc bất kỳ nội dung câu hỏi nào vẫn có thể nắm bắt được nội dung một cách ngắn gọn nhưng rõ ràng và đầy đủ. Các câu trả lời trong cuốn sách cũng đi kèm theo hình ảnh tư liệu về chữ quốc ngữ để minh họa. Ngoài ra, cuối sách có bảng từ vựng, thuật ngữ.
Hành trình sáng tạo chữ Quốc ngữ là cuốn tranh truyện bán hư cấu kể lại câu chuyện cuộc đời nhiều thăng trầm của giáo sĩ Đắc Lộ – Alexandre de Rhodes, một vị linh mục, người của Tòa thánh Vatican, đã tới Việt Nam từ thế kỉ 17 và có công rất lớn trong việc in cuốn từ điển đầu tiên của tiếng Việt (Từ điển Việt-Bồ-La) vào năm 1651.
Thông qua những tình tiết li kì và đặc sắc được lựa chọn để kể lại quá trình sáng tạo và phát triển của chữ viết hệ Latinh của tiếng Việt – vốn dĩ rất quen thuộc và hiện vẫn đang gắn bó với mỗi người chúng ta, Hành trình sáng tạo chữ Quốc ngữ hứa hẹn là một trong những nguồn tham khảo để các bạn trẻ hiểu rõ hơn về tiếng Việt, truyền ngọn lửa tình yêu tiếng Việt, thứ ngôn ngữ rất đẹp của dân tộc Việt Nam.
THÔNG TIN TÁC GIẢ:
- Phạm Thị Kiều Ly
Giảng viên Trường Khoa học liên ngành và Nghệ thuật – Đại học Quốc gia Hà Nội. Thành viên Viện Nghiên cứu Lịch sử các lý thuyết ngôn ngữ – Trung tâm nghiên cứu khoa học Quốc gia Pháp.
Lĩnh vực nghiên cứu chính: Lịch sử chữ quốc ngữ; lịch sử chữ viết hệ La-tinh của ngôn ngữ của các dân tộc tại Việt Nam; di sản ngôn ngữ và tư liệu; ngữ học truyền giáo tại châu Á.
Phạm Thị Kiều Ly bảo vệ luận án Tiến sĩ tại Đại học Sorbonne Nouvelle (Pháp) năm 2018, cô chuyên nghiên cứu về lịch sử chữ quốc ngữ và lịch sử ngữ pháp tiếng Việt. Cô quan tâm nghiên cứu lịch sử chữ viết của các dân tộc thiểu số cũng như di sản ngôn ngữ của các dân tộc đang có nguy cơ biến mất.
Ngoài việc chuyên tâm đi sưu tầm tư liệu về Việt Nam tại châu Âu, Phạm Thị Kiều Ly cũng rất quan tâm đến việc phổ biến kiến thức khoa học tới đại chúng bên cạnh việc xuất bản các công trình nghiên cứu chuyên khảo trên các tạp chí quốc tế và trong nước.
Phạm Thị Kiều Ly là tác giả, đồng tác giả của 3 tác phẩm:
- Phạm Thị Kiều Ly. 2024 (sắp xuất bản). 100 câu hỏi về lịch sử chữ quốc ngữ. Hà Nội: Omega+ và Nhà xuất bản Khoa học xã hội.
- Phạm Thị Kiều Ly & Tạ Huy Long. 2023. Người Việt gọi tôi là Cha Đắc Lộ – Hành trình sáng tạo chữ Quốc ngữ. Hà Nội: Nhà xuất bản Kim Đồng.
- Phạm Thị Kiều Ly. 2022. Histoire de l’écriture romanisée du vietnamien (1615-1919). Paris: Les Indes Savantes.
Cô cũng đồng thời là đồng chủ biên của tác phẩm: Dan Savatovsky, Mariangela Albano, Thi Kieu Ly Pham, Valérie Spaëth (dir). 2023. Language Learning and Teaching in Missionary and Colonial Contexts. Amsterdam: Amsterdam University Press.
Hải An
