Con nhà nòi
Khi nhắc đến Nghệ sĩ Nhân dân (NSND) Đoàn Thanh Bình, những người yêu nghệ thuật chèo đều dành lời ngợi ca cho một giọng hát được ví như khuôn thước của nghệ thuật truyền thống. Không chỉ là nghệ sĩ tài năng, bà còn là người thầy tận tụy, thắp lửa đam mê cho nhiều thế hệ nghệ sĩ trẻ và góp phần bảo tồn, phát triển nghệ thuật chèo Việt Nam. Bà được phong tặng danh hiệu NSND năm 2019.
NSND Đoàn Thanh Bình sinh năm 1954 trong một gia đình có truyền thống nghệ thuật nhiều đời. Bà nội của bà là nghệ nhân Chèo Cả Tam, một trong những cây đại thụ của làng Chèo được phong tặng danh hiệu NSND đầu tiên (năm 1984).
Nữ nghệ sĩ được bà nội dạy cho một số làn điệu chèo từ năm lên 10 tuổi như "Đường trường duyên phận", "Vãn cầm"… và được bà khen chất giọng "màu", vang, trường canh tốt. Lúc ấy, chính cô bé Thanh Bình cũng không biết rằng bà nội mong muốn có một đứa cháu sẽ theo nghề của mình.
Bố mẹ của bà là nghệ sĩ cải lương, bản thân Thanh Bình cũng từng là diễn viên của đoàn cải lương Bắc Thái (Thái Nguyên) được 2 năm nhưng rồi số phận đã an bài một con đường khác cho NSND Đoàn Thanh Bình.
Trước khi qua đời, bà nội đã gửi gắm Thanh Bình cho NSND Trần Bảng, một người thầy đáng kính của làng chèo. Năm 1971, khi bà nội mất, định mệnh đưa Thanh Bình đến với nghệ thuật chèo theo đúng tâm nguyện của người bà. Và có lẽ, đó cũng là cái "duyên phận" với chèo như trong làn điệu "Đường trường duyên phận" mà bà nội từng dạy cho người cháu gái mà bà nhiều kỳ vọng, Thanh Bình đã từ cải lương rẽ lối sang với chèo và gắn bó sâu nặng với nghiệp chèo từ đó.
Tỏa sáng trên sân khấu
Dưới sự dìu dắt của GS.NSND Trần Bảng, Thanh Bình theo học tại Trường Trung cấp Nghệ thuật Sân khấu Việt Nam. Tại đây, bà được học tập dưới sự chỉ dạy của những bậc thầy trong làng chèo như cô Trần Thị Xuân, cô Dịu Hương, cụ Lê Hiền, Năm Ngũ, Thúy Lan. Mỗi thầy cô đều để lại trong bà những bài học quý giá về nghề nghiệp và nhân cách.
NSND Đoàn Thanh Bình
Năm 1975, sau khi tốt nghiệp, Thanh Bình trở thành nghệ sĩ của Nhà hát Chèo Việt Nam. Với năng khiếu bẩm sinh được trui rèn qua quá trình học tập nghiêm túc, bà nhanh chóng tỏa sáng với nhiều vai diễn ấn tượng, được đánh giá cao về kỹ thuật và khả năng thể hiện cảm xúc tinh tế.
Từ môi trường này, bà không chỉ được thể hiện khả năng trong nhiều vai diễn khác nhau mà còn bắt đầu làm quen với việc đứng lớp, trợ giảng cho các thầy cô, hướng dẫn các em học sinh khóa dưới. Nhiều nghệ sĩ gạo cội bây giờ như NSND Thanh Ngoan, NSND Vân Quyền, NSƯT Phú Kiên… cũng từng được sự dìu dắt của NSND Đoàn Thanh Bình trong những câu hát, nét diễn đầu tiên khi bước chân vào trường.
Nhờ có năng khiếu bẩm sinh, thêm học hành chăm chỉ lại thêm mong muốn được là người kế truyền của bà nội, nghệ sĩ Thanh Bình đã dần tỏa sáng trên sân khấu của Nhà hát Chèo Việt Nam và giành giải cao trong các kỳ hội diễn chuyên nghiệp của ngành chèo như: Huy chương Vàng vai chị Chúc trong vở "Sông Trà Khúc" (1985), Huy chương Vàng vai Lã Thị trong vở "Từ Thức" (1990), Huy chương Vàng giọng hát hay nhất hội diễn Chèo năm 1992…
Người thầy tận tụy, thắp lửa đam mê cho các thế hệ nghệ sĩ
Bén duyên với công việc giảng dạy từ những năm 1980 nhưng phải đến năm 1996, Đoàn Thanh Bình mới chính thức rẽ sang con đường này. Đó là khi bà dừng công tác tại Nhà hát Chèo Việt Nam và trở thành Giảng viên khoa Kịch hát dân tộc, Trường Đại học Sân khấu Điện ảnh Hà Nội.
NSND Tự Long cùng bạn học tới thăm cô giáo chủ nhiệm Đoàn Thanh Bình.
NSND Tự Long xúc động được gặp cô giáo chủ nhiệm Đoàn Thanh Bình trong một chương trình của VTV.
15 năm gắn bó với mái trường, bà đã tham gia giảng dạy 4 khóa tại Trường đại học Sân khấu & Điện ảnh. Bà đã đào tạo, nâng đỡ, chắp cánh cho nhiều nghệ sĩ thành danh, trong đó có thể kể đến những tên tuổi như: NSND Tự Long, nghệ sĩ Thanh Tuyết (Nhà hát Chèo Quân đội), NSƯT Bá Dũng, NSƯT Ngọc Bích (Nhà hát Chèo Việt Nam), NSƯT Hồng Tươi (Nhà hát Chèo Hải Dương)… đều trở thành những tên tuổi lớn trong làng chèo. Đặc biệt, có nhiều học trò nối tiếp con đường giảng dạy, trở thành những giảng viên tâm huyết, tiếp tục sứ mệnh bồi dưỡng cho thế hệ trẻ.
Khi đã ở tuổi ngoài 50, NSND Thanh Bình lại "bén duyên" với nghệ thuật ca trù. Bà và người bạn đời của mình theo học nghệ thuật ca trù từ NSND Phó Thị Kim Đức trong suốt 6 năm ròng rã. Đây là một thử thách không nhỏ khi ca trù đòi hỏi kỹ thuật cao và sự tinh tế trong cách xử lý âm nhạc, khác hẳn với chèo.
Nhờ sự kiên trì học hỏi, vượt khó, giọng ca trù của NSND Thanh Bình với CD "Ca trù đàn hát khuôn" và đêm nghệ thuật ca trù đàn hát khuôn tại Trung tâm Văn hóa Pháp đã gây ấn tượng đặc biệt, được công chúng quan tâm, chú ý. Bà còn tham gia nhiều show nghệ thuật múa đương đại, góp phần đưa nghệ thuật truyền thống đến gần hơn với khán giả hiện đại.
Đến và ở lại với nghệ thuật chèo suốt 50 năm qua, dường như lúc nào NSND Đoàn Thanh Bình cũng ăn ngủ cùng chèo. Sau khi nghỉ hưu, bà cùng người bạn đời là NSƯT Vũ Ngọc - người bạn nghề, người thầy của mình vẫn luôn rong ruổi cùng nhau đi dạy hát chèo khắp các tỉnh miền Bắc như Nam Định, Hải Dương, Vĩnh Phúc, Hưng Yên…
NSND Đoàn Thanh Bình cùng chồng là NSƯT Vũ Ngọc trong một chương trình biểu diễn.
Nhìn lại chặng đường đã qua, NSND Đoàn Thanh Bình luôn tâm niệm rằng với một nghệ sĩ, niềm vui lớn nhất là được khán giả yêu mến, còn với một người thầy, hạnh phúc lớn nhất là nhìn thấy học trò thành công. Bà đã và đang góp phần giữ cho ngọn lửa nghệ thuật truyền thống luôn cháy sáng, soi đường cho những thế hệ nghệ sĩ tiếp nối trên con đường bảo tồn và phát triển di sản văn hóa dân tộc.
Hương Giang (t/h)
