Chuyên gia: Sức mạnh tài chính và sự đóng góp của các doanh nghiệp tư nhân đã vượt xa giai đoạn “khởi nghiệp” hay “bổ trợ”

Thưa ông, dựa trên danh sách PRVIATE 100 - vinh danh các doanh nghiệp tư nhân nộp ngân sách lớn nhất Việt Nam vừa được CafeF công bố, 100 doanh nghiệp tư nhân dẫn đầu đã nộp ngân sách 244.400 tỷ đồng trong năm 2024.

Từ góc nhìn của tổ chức tư vấn thuế hàng đầu tại Việt Nam, ông đánh giá tổng thể như thế nào về vai trò của doanh nghiệp tư nhân trong việc đóng góp vào ngân sách Nhà nước, và điều này có ý nghĩa như thế nào đối với sự phát triển kinh tế quốc gia?

Trong năm 2024, khối doanh nghiệp tư nhân đã có một bước tiến quan trọng, thể hiện rõ qua con số 244.400 tỷ đồng nộp ngân sách của Top 100 Doanh nghiệp, tương đương khoảng 12–12,5% tổng thu ngân sách quốc gia trong năm. Đây là một tỷ trọng lớn, khẳng định rằng hơn lúc nào hết, khu vực tư nhân hiện đã trở thành một trụ cột song hành cùng doanh nghiệp nhà nước và khu vực FDI.

Điều này cho thấy hai điều quan trọng. Trước hết, sức mạnh tài chính và sự đóng góp của các doanh nghiệp tư nhân đã vượt xa giai đoạn "khởi nghiệp" hay "bổ trợ", để trở thành một lực lượng ngang tầm với doanh nghiệp nhà nước và FDI trong cấu trúc kinh tế. Trong top 200 nộp thuế lớn nhất Việt Nam, khối tư nhân có 95 đại diện góp mặt, cao nhất trong ba khối và gấp khoảng ba lần so với số lượng doanh nghiệp FDI. Sự hiện diện ngày càng lớn của tư nhân trong ngân sách nhà nước cũng là dấu hiệu cho thấy nền kinh tế Việt Nam đã bước sang giai đoạn trưởng thành hơn, nơi các nguồn lực được phân bổ đa trụ cột và cân bằng hơn.

Một điều quan trọng nữa là những khoản thuế do doanh nghiệp tư nhân đóng góp không chỉ nằm ở thuế thu nhập doanh nghiệp, mà lan tỏa sang nhiều sắc thuế khác như giá trị gia tăng (GTGT), thu nhập cá nhân (TNCN) hay thuế nhà đất và tiền thuê đất, cho thấy mức độ ảnh hưởng sâu rộng của khối đến toàn bộ nền kinh tế.

Danh sách PRIVATE 100 cho thấy sự chênh lệch lớn giữa top đầu (Top 10 chiếm 61% tổng nộp) và nửa dưới (chỉ chiếm hơn 10%), với 48 doanh nghiệp nộp trên 1.000 tỷ đồng – tăng so với 30 doanh nghiệp năm trước. Ông nghĩ gì về xu hướng này, và liệu nó có phản ánh sự phân hóa trong khối tư nhân, đồng thời Deloitte có lời khuyên thuế nào để các doanh nghiệp nhỏ hơn trong danh sách nâng cao đóng góp?

Sự phân hóa này theo tôi là điều tự nhiên trong tiến trình phát triển kinh tế. Nhóm đầu bảng, gồm những tập đoàn tư nhân lớn, chiếm hơn 60% tổng số nộp thuế của PRIVATE 100. Trong khi đó, các doanh nghiệp ở nửa dưới chỉ chiếm trên 10%. Tuy nhiên, điểm đáng chú ý là số lượng doanh nghiệp có mức đóng góp trên 1.000 tỷ đồng đã tăng đáng kể, từ 30 lên 48 chỉ sau một năm. Ngoài ra, trong số top 200 doanh nghiệp nộp thuế lớn nhất Việt Nam, có khoảng 95 doanh nghiệp tư nhân, chiếm số lượng áp đảo so với khối doanh nghiệp nhà nước và FDI.

Đây là tín hiệu rất tích cực, vì nguồn thu ngân sách sẽ không chỉ phụ thuộc vào một vài đầu tàu, mà được chia sẻ rộng hơn. Ngoài ra, dù có sự phân hóa trong khối, nhưng nhiều doanh nghiệp đứng ở nửa dưới bảng PRIVATE 100 vẫn đủ sức "qua mặt" những thành viên sừng sỏ trong hai khối còn lại trong danh sách Top 200.

Để nhóm doanh nghiệp này tiếp tục phát triển và nâng cao đóng góp về thuế, theo tôi cơ quan thuế và các cơ quan nhà nước có thể có những chính sách khuyến khích nhiều hơn nữa đối với doanh nghiệp tư nhân, và tạo điều kiện để các doanh nghiệp tư nhân tham gia được tham gia nhiều hơn vào các chuỗi giá trị trong nước và toàn cầu, qua đó nhanh chóng phát triển hoạt động kinh doanh và từ đó quay lại đóng góp nhiều hơn cho ngân sách.

Cơ quan thuế cũng có thể tạo điều kiện khuyến khích tuân thủ cao hơn từ người nộp thuế, ví dụ: với các doanh nghiệp cam kết tuân thủ cao, áp dụng các chuẩn mực như Tax Governance Framework thì có thể dãn tần suất thanh kiểm tra v.v. Ngoài ra, từ phía các doanh nghiệp cũng cần chú trọng việc "làm đúng ngay từ đầu", có những cơ chế đảm bảo việc tuân thủ một cách minh bạch và chính xác các quy định thuế. Một phương án quan trọng có thể xem xét là gắn nghĩa vụ thuế với chiến lược phát triển bền vững (ESG), bởi điều này vừa giúp giảm rủi ro pháp lý, vừa nâng cao uy tín trên thị trường vốn và quốc tế.

Trong PRIVATE 100, có 4 tập đoàn nộp trên 10.000 tỷ đồng (Vingroup, THACO, TC Group, Hòa Phát), chiếm gần 45% tổng nộp của toàn danh sách. Ông/bà có thể phân tích về cấu trúc thuế mà các tập đoàn đa ngành như thế này thường phải đối mặt, và cách họ tối ưu hóa đóng góp ngân sách mà vẫn duy trì tăng trưởng kinh doanh?

Tập đoàn đa ngành luôn phải xử lý một ma trận thuế đa tầng phức tạp. Thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN) phát sinh từ nhiều lĩnh vực khác nhau; GTGT từ nhập khẩu, phân phối và bán lẻ; thuế đất từ dự án bất động sản; và TNCN từ đội ngũ lao động đông đảo. Điều khó khăn là chu kỳ của các sắc thuế này không đồng bộ: TNDN theo quý và năm, GTGT theo tháng, TNCN hàng tháng và theo năm, còn thuế liên quan đến quyền sử dụng đất (QSDĐ) và tiền thuê đất thường dồn cục theo dự án, ví dụ có dự án phải thanh toán tiền thuê đất ngay từ năm đầu. Điều này tạo áp lực lên dòng tiền và khó khăn cho công tác quản trị tài chính, quản trị rủi ro cũng như quản trị công ty nói chung.

Để tối ưu hóa, các tập đoàn thường xây dựng bộ phận quản trị thuế tập trung, đảm bảo thống nhất dữ liệu toàn hệ thống. Họ cũng tái cấu trúc pháp nhân để tận dụng ưu đãi của từng lĩnh vực, phân kỳ nghĩa vụ thuế đất theo tiến độ dự án và kết hợp thuế với chiến lược ESG, biến chi phí thuế thành một phần của cam kết phát triển bền vững.

Quan trọng nhất là nhiều doanh nghiệp, với sự hỗ trợ của các đơn vị tư vấn, đã chủ động phát triển những công cụ đặc thù về thuế như "bản xét nghiệm rủi ro thuế", "bản đồ chiến lược thuế" v.v. để đảm bảo tối ưu hiệu quả của khoản tiền nộp thuế và tối ưu nghĩa vụ thuế đa dạng trong toàn tập đoàn, vừa đảm bảo tuân thủ tuyệt đối vừa đảm bảo hiểu quả tối đa về dòng tiền nộp thuế.

Bất động sản - xây dựng là lĩnh vực đóng góp lớn nhất với khoảng 65.000 tỷ đồng. Từ kinh nghiệm tư vấn thuế của Deloitte, ông thấy những thách thức thuế nào mà các doanh nghiệp bất động sản tư nhân thường gặp phải, đặc biệt liên quan đến thuế đất và thuế thu nhập doanh nghiệp, và làm thế nào để họ nâng cao hiệu quả đóng góp?

Bất động sản là một trong những ngành chịu áp lực thuế lớn nhất. Thuế liên quan đến đất và quyền sử dụng đất, tiền thuê đất v.v. thường chiếm hơn một nửa nghĩa vụ tài chính, và lại có đặc thù dồn cục, gây khó khăn cho dòng tiền. Với thuế thu nhập doanh nghiệp, doanh thu thường được ghi nhận một lần khi bàn giao sản phẩm, trong khi chi phí kéo dài nhiều năm. Điều này dễ dẫn đến chênh lệch và diễn giải khác nhau khi xác định thu nhập chịu thuế. Thêm vào đó, thuế GTGT cũng là một điểm nóng, khi thủ tục hoàn thuế phức tạp và rủi ro bị truy thu rất cao.

Để nâng cao hiệu quả, doanh nghiệp cần chủ động hoạch định nghĩa vụ thuế liên quan đến bất động sản theo tiến độ, chuẩn hóa hồ sơ, nhất là hồ sơ chứng từ liên quan chi phí và áp dụng công nghệ để quản trị thuế. Những giải pháp này không chỉ giúp tối ưu hóa chi phí thuế, mà còn giảm thiểu rủi ro pháp lý trong ngành vốn luôn chịu sự giám sát chặt chẽ.

 Nhóm ngân hàng tư nhân có 16 đại diện trong danh sách, với tổng nộp gần 46.300 tỷ đồng, dẫn đầu bởi Techcombank và HDBank. Sự tăng trưởng nộp ngân sách của họ (ví dụ HDBank tăng 101%) có ý nghĩa như thế nào? có phản ánh sức khỏe tài chính tốt hơn?

Việc nhóm ngân hàng tư nhân gia tăng mạnh nghĩa vụ thuế cho thấy hiệu quả hoạt động cũng như sức khỏe tài chính của hệ thống này đã cải thiện rõ rệt, cho dù trong một năm có nhiều yếu tố bất lợi như năm 2024. Thuế TNDN tăng mạnh phản ánh lợi nhuận thực chất và khả năng kiểm soát chi phí tốt hơn. Song song, các khoản thu từ TNCN và GTGT cũng tăng, phản ánh quy mô nhân sự và dịch vụ số ngày càng mở rộng.

Quan trọng hơn, sự bứt phá này khẳng định rằng ngân hàng tư nhân đã trở thành trụ cột song hành cùng hệ thống ngân hàng quốc doanh. Điều này góp phần củng cố sự đa dạng và sức chống chịu của nền tài chính quốc gia.

Tuy nhiên, cần lưu ý rằng cùng với quy mô tài sản và sản phẩm ngày càng phức tạp, rủi ro thuế trong lĩnh vực này cũng gia tăng, đặc biệt là ở chi phí hợp lý (nhất là các chi phí đặc thù của ngành tài chính – ngân hàng), giao dịch liên kết, trích lập dự phòng và các sản phẩm tài chính phái sinh. Chính vì vậy, việc xây dựng một khung quản trị, bao gồm quản trị về thuế, vững chắc, phù hợp với chuẩn mực quốc tế, là yêu cầu cấp thiết.

So sánh với các quốc gia khác trong khu vực Đông Nam Á, ông thấy hệ thống thuế Việt Nam đã tối ưu trong việc khuyến khích đầu tư và tăng trưởng hay chưa?

Nếu nhìn vào các thông số cơ bản, Việt Nam đã có bước tiến lớn trong việc xây dựng hệ thống thuế theo những thực tiễn tốt của quốc tế. Thuế thu nhập doanh nghiệp phổ thông 20% và ưu đãi 15–17% cho doanh nghiệp nhỏ và vừa đều nằm ở mức hợp lý so với khu vực. Thuế GTGT 10% (có thể được giảm xuống 8%) là phù hợp với trình độ phát triển hiện tại, trong khi các chính sách ưu đãi ngành và địa bàn đã thu hút mạnh mẽ cả đầu tư trong và ngoài nước.

Tuy nhiên, hệ thống thuế Việt Nam vẫn còn một số điểm có thể hoàn thiện hơn nữa. Chi phí tuân thủ của doanh nghiệp khá cao, đặc biệt trong khâu hoàn thuế GTGT và nghĩa vụ thuế đất. Một số quy định còn chưa rõ ràng, dễ gây ra những bất cập và khác biệt trong cách diễn giải giữa người nộp thuế và cơ quan thuế, ví dụ như quy định về thuế GTGT 0% đối với dịch vụ cung cấp cho các doanh nghiệp chế xuất. Các quy định được ban hành tương đối nhanh chóng nhưng cần thêm thời gian để kiểm chứng mức độ phù hợp với thực tiễn kinh doanh.

Ngoài ra, ngân sách vẫn phụ thuộc nhiều vào GTGT và thuế, phí liên quan đến dầu khí và bất động sản, vốn dễ biến động theo thị trường bên ngoài và sức cầu trong tiêu dùng – cả hai yếu tố này đều liên tục thay đổi.

Để tiến gần hơn đến các chuẩn mực khu vực, Việt Nam cần tiếp tục quá trình đẩy mạnh số hóa, tinh gọn thủ tục, đặc biệt trong hoàn thuế, đồng thời chuyển dần ưu đãi thuế sang hỗ trợ trực tiếp cho các lĩnh vực như đổi mới sáng tạo, xanh hóa và R&D.

Ông nhận định như thế nào về các thay đổi quan trọng về thuế đang ảnh hưởng đến khối doanh nghiệp tư nhân?

Năm 2025 là một năm bản lề, khi nhiều chính sách thuế mới bắt đầu có hiệu lực và tác động trực tiếp đến toàn bộ các doanh nghiệp ở cả ba khối.
Ở lĩnh vực gián thu, quy định Thuế Giá trị gia tăng kéo dài chính sách giảm GTGT xuống 8% đến hết năm, góp phần hỗ trợ tiêu dùng. Nhưng đồng thời, Luật thuế GTGT mới (số 48/2024) cũng siết chặt điều kiện khấu trừ và đòi hỏi hệ thống hóa đơn điện tử, buộc doanh nghiệp phải thay đổi nhiều phần nếu không nói là toàn bộ quy trình quản trị thuế. Thuế TNDN cũng siết chặt nhiều quy định về chi phí được khấu trừ (ví dụ: điều kiện thanh toán không dùng tiền mặt giảm từ 20 triệu xuống còn 5 triệu), hoặc siết chặt các điều kiện về ưu đãi thuế, ví dụ các khu công nghiệp nếu không nằm ở các địa bàn khó khăn hoặc đặc biệt khó khăn sẽ không còn được hưởng ưu đãi thuế.

Cùng với đó, cơ quan thuế ngày càng tăng cường năng lực phân tích dữ liệu và nhận diện rủi ro nhanh chóng hơn, khiến sai sót thuế dù nhỏ cũng dễ bị phát hiện.

Trong bối cảnh đó, rủi ro thuế của doanh nghiệp tư nhân cũng như các doanh nghiệp ở các khối khác không chỉ tăng về quy mô mà còn về tính phức tạp. Trong hoạt động kinh doanh, các nhà điều hành doanh nghiệp sẽ phải đau đầu và cân nhắc hơn nhiều về vấn đề thuế so với trước đây.

Với các doanh nghiệp tư nhân, đây cũng là lúc họ cần nghiêm túc xem xét việc đánh giá kỹ lưỡng các rủi ro thuế (ví dụ: sử dụng một heatmap - "sơ đồ nhiệt" để đánh giá mức độ ảnh hưởng và khả năng xảy ra rủi ro thuế), và xem xét triển khai một khung quản trị thuế chuẩn (Tax Governance Framework) – để có thể kiểm soát rủi ro, duy trì sự minh bạch và tạo dựng niềm tin với đối tác, nhà đầu tư cũng như cơ quan quản lý.

Tóm lại, danh sách PRIVATE 100 năm 2024 đã khẳng định vị thế ngày càng lớn của doanh nghiệp tư nhân trong nền kinh tế Việt Nam. Với mức đóng góp hơn 244.000 tỷ đồng, chiếm khoảng 12% tổng thu ngân sách quốc gia, họ không chỉ là lực lượng kinh doanh quan trọng mà còn là trụ cột thực sự có những đóng góp cực kỳ quan trọng cho NSNN.

Tuy nhiên, cùng với vai trò đó là những thách thức thuế ngày càng lớn và phức tạp. Để vừa duy trì vị thế, vừa giảm thiểu rủi ro để phát triển bền vững, doanh nghiệp cần vượt qua tư duy "tuân thủ tối thiểu" và tiến tới "quản trị thuế chủ động". Với những công cụ phù hợp và đã được áp dụng trong thực tiễn quốc tế, chẳng hạn Tax Governance Framework, không chỉ giúp doanh nghiệp tuân thủ mà còn gắn nghĩa vụ thuế với chiến lược phát triển bền vững.

Trong thập kỷ tới, với đà tăng trưởng và những chính sách khuyến khích như hiện tại, nếu tận dụng tốt cơ hội, khu vực doanh nghiệp tư nhân Việt Nam sẽ không chỉ là nhóm đứng đầu trong danh sách nộp thuế, mà còn trở thành động lực then chốt cho sự phát triển bền vững của nền kinh tế Việt Nam. Tôi rất mong sẽ sớm được chứng kiến thời khắc ấy!

Cảm ơn ông!