Chăn nuôi bò sữa nguy cơ đổ vỡ: TPHCM mất hơn nửa đàn, Mộc Châu và Ba Vì lao đao

Trong văn bản vừa gửi tới ba bộ: Công Thương, Nông nghiệp và Môi trường, Y tế về việc phát triển nguồn nguyên liệu sữa trong nước, Hội Chăn nuôi Việt Nam cho biết tốc độ tăng trưởng đàn bò sữa đang sụt giảm nhanh chóng, đặc biệt trong khu vực chăn nuôi nông hộ.

Nhiều vùng chăn nuôi bò sữa truyền thống đang trên đà phá sản như TPHCM, Ba Vì (Hà Nội), Mộc Châu (Sơn La). Riêng đàn bò sữa của TPHCM đã giảm trên 50%, trong khi có thời điểm từng chiếm 60% tổng đàn bò sữa cả nước.

Số liệu cho thấy, tốc độ tăng trưởng trung bình đàn bò sữa trong nước giai đoạn 2010-2015 đạt 15,4%/năm đã giảm xuống rất nhanh, chỉ còn 0,4%/năm giai đoạn 2020-2024.

Tăng trưởng đàn bò và nguyên liệu sữa trong nước. Nguồn: Hội Chăn nuôi Việt Nam

Sự suy giảm trên có thể khiến mục tiêu đến năm 2025 tổng đàn bò sữa tăng lên khoảng 500.000 con không đạt được (hiện chỉ đạt khoảng 330.000 con, bằng 65% kế hoạch).

Theo Hội Chăn nuôi Việt Nam, nếu không có sự điều chỉnh kịp thời, đến năm 2030, tổng đàn bò sữa cả nước không thể đạt được mục tiêu kế hoạch là 650.000-670.000 con.

Tương tự như đàn bò, tốc độ tăng trưởng về sản lượng sữa tươi nguyên liệu cũng giảm nhanh, từ 17,7%/năm giai đoạn 2010-2015; xuống còn 6,7%/năm giai đoạn 2015-2020 và chỉ còn 3,3%/năm giai đoạn 2020-2024. 

Hơn nữa, Việt Nam cũng khó có thể đạt được mục tiêu kế hoạch là 2,6-2,8 triệu tấn sữa tươi, đảm bảo 25-26 kg sữa/người. Cùng với đó, chủ trương tự túc 60% nguyên liệu cho ngành công nghiệp sữa cũng không thể thành hiện thực.

Có 3 nguyên nhân chính làm giảm nhanh tốc độ tăng trưởng đàn bò và sản lượng sữa tươi trong nước thời gian qua, đặc biệt là từ năm 2020 trở lại đây.

Thứ nhất, lượng sữa nguyên liệu nhập khẩu vào Việt Nam ngày càng tăng cao, trung bình tăng từ 8-12%/năm, có năm lên tới 20%.

Số liệu sơ bộ từ Cục Hải quan cũng cho thấy, trong 7 tháng đầu năm 2025, đối với sữa và các sản phẩm từ sữa, Việt Nam đã nhập khẩu hơn 858 triệu USD, tăng 34,9% so với cùng kỳ.

Thứ hai, thị trường sữa và các sản phẩm từ sữa phát triển quá nóng, xuất hiện quá nhiều cơ sở sản xuất, kinh doanh và thương hiệu sữa, gây nhiễu loạn thị trường sữa, không chỉ ảnh hưởng đến người tiêu dùng mà còn là áp lực đến cả các doanh nghiệp, thương hiệu lớn trong việc duy trì giá cả và nguồn nguyên liệu trong nước.

Theo Hội Chăn nuôi Việt Nam, nhiều vùng chăn nuôi bò sữa truyền thống đang trên đà phá sản. Ảnh: Thạch Thảo

Thứ ba, dịch Covid-19 làm đứt gãy chuỗi cung ứng, trong đó, có nguồn nguyên liệu đầu vào của sản xuất chăn nuôi. Sữa làm ra không bán được, hoặc giá bán thấp không thể duy trì được sản xuất, nên người chăn nuôi phải giảm đàn hoặc ngừng chăn nuôi. 

Để Việt Nam thực sự có ngành sữa phát triển bền vững, Hội Chăn nuôi Việt Nam kiến nghị 4 giải pháp.

Một là, phát triển ngành sữa phải phát huy được những lợi thế trong nước, nhất là nguồn sữa tươi và nguyên liệu, phụ gia phong phú của ngành nông nghiệp; hạn chế thấp nhất việc nhập khẩu các nguyên liệu mà trong nước có thể sản xuất được.

Hai là, cần phát triển chương trình dinh dưỡng học đường bằng các sản phẩm sữa tươi, như kinh nghiệm của nhiều nước trên thế giới đã làm rất thành công, vừa giúp trẻ em có được nguồn dinh dưỡng tốt nhất, vừa thúc đẩy ngành chăn nuôi trong nước phát triển. 

Ba là, cần hoàn thiện các tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật quy định minh bạch, rõ ràng, dễ phân biệt các sản phẩm sữa và từ sữa, nhất là sữa tươi và sữa nước, để người tiêu dùng biết trong lựa chọn sử dụng và người sản xuất, kinh doanh, cơ quan quản lý thực hiện.

Bốn là, đưa quy định, bắt buộc các cơ sở sản xuất, kinh doanh phải có vùng hoặc gắn với vùng nguyên liệu sữa trong nước, hoặc phải sử dụng tối thiểu % nguyên liệu sữa tươi trong nước (thường là từ 5-20%). 

Theo lý giải của Hội, sữa tươi có lợi cho người tiêu dùng nhưng ít lợi nhuận nhất đối với người kinh doanh, nên không chỉ các quốc gia có ngành sản xuất sữa phát triển, mà ngay cả các nước kém phát triển trong lĩnh vực này như Ấn Độ, Indonesia, Thái Lan, Trung Quốc, Philippines đều có quy định tương tự.

Đơn cử, Philippines quy định các nhà chế biến, kinh doanh sữa thương mại phải mua tối thiểu 5% nguồn nguyên liệu sữa tươi trong nước. Doanh nghiệp mua vượt mức 5% sẽ được hưởng khoản tín dụng, thuế ưu đãi 10% giá trị của phần mua vượt mức.