"Hồi sinh" sông Tô Lịch (kỳ 2): Giải pháp nào để trả lại vẻ đẹp cho dòng sông?

Các biện pháp trước mắt được thực hiện

Trước hiện trạng ô nhiễm của sông Tô Lịch hiện nay, phương án làm sạch dòng sông được ưu tiên hàng đầu. Giám đốc Sở Xây dựng Hà Nội Võ Nguyên Phong cho biết, việc cải tạo cảnh quan và chỉnh trang đô thị liên quan đến sông Tô Lịch nói riêng, cũng như 3 dòng sông còn lại trong nội đô là Kim Ngưu, Lừ, Sét, đang được nghiên cứu gồm 5 nội dung.

Cụ thể, cải tạo thống nhất không gian kiến trúc cảnh quan hai bên bờ gắn với lòng sông nhằm nâng cao hiệu quả khai thác, tạo dựng các trục cảnh quan của thành phố. Bờ kè dọc sông được phủ xanh và tạo dựng không gian nhiều tầng, bậc; kết hợp chỉnh trang và chiếu sáng các không gian trọng điểm nhằm tăng giá trị thẩm mỹ, phát huy giá trị lịch sử, văn hóa.

Về các nguồn xả vào sông Tô Lịch, Sở Xây dựng, Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng công trình hạ tầng kỹ thuật và nông nghiệp thành phố Hà Nội và Công ty TNHH MTV Thoát nước Hà Nội đã rà soát các cửa xả sau khi thi công hệ thống đường ống và hố ga thu gom nước thải dọc hai bên sông về Nhà máy Xử lý nước thải Yên Xá.

Tại cuộc họp ngày 4/2, TP Hà Nội đã chỉ đạo giao cho quận Tây Hồ chủ trì, phối hợp với Sở Xây dựng nghiên cứu, tiếp thu ý kiến của các bộ, ngành về việc bổ cập nước sông Hồng vào sông Tô Lịch.

Phương án đề xuất là sử dụng nguồn nước từ sông Hồng và nguồn nước sau xử lý của nhà máy nước thải hồ Tây để bổ cập nước cho hồ Tây qua hồ trung gian là hồ Sen, bảo đảm không ảnh hưởng đến hệ sinh thái hồ Tây, sau đó bổ cập nước hồ Tây vào sông Tô Lịch.

Nước từ hồ Tây sẽ được bổ cập cho sông Tô Lịch qua cửa điều tiết hồ Tây A - Cống Đõ - mương Thụy Khuê. Sở Xây dựng chịu trách nhiệm chủ trì nghiên cứu, đề xuất phương án bổ cập nước từ hồ Tây cho sông Tô Lịch, hoàn thành trong tháng 8/2025.

Đứng dưới góc độ chuyên môn, TS Trần Anh Phương - Phòng Công nghệ và Kỹ thuật tài nguyên nước, Viện khoa học Tài nguyên nước cho biết, về ưu điểm của giải pháp này hiệu quả về mặt kinh tế cũng như tận dụng được nguồn nước thải sinh hoạt. Trong ngành khoa học nghiên cứu, đây được gọi là giải pháp "không hối tiếc" tức là giải pháp nên làm và thực hiện luôn vì tính hiệu quả cao, bên cạnh đó là công tác nạo vét bùn tại lòng sông.

Hiện nay công việc nạo vét sạch bùn lòng sông đã và đang được Công ty TNHH MTV Thoát nước Hà Nội thực hiện. Việc nạo vét tất cả những chất thải được tích tụ trong lòng sông cũng sẽ giúp cho việc lòng chảy được lưu thông nhanh hơn.

Nhưng tuy nhiên, TS Trần Anh Phương cũng phân tích, việc quan trắc nước tại hồ Sen trước khi bổ cập vào hồ Tây và sông Tô Lịch cũng có những hạn chế nhất định. Đầu tiên khi phương án này được thực hiện, hồ Tây sẽ giống như một "trạm trung chuyển" nguồn nước từ hồ Sen sau khi quan trắc và đổ ra sông Tô Lịch. Việc dòng nước ra vào thường xuyên cũng như việc phải giữ cho mực nước hồ Tây ổn định ít nhiều cũng sẽ làm ảnh hưởng đến hệ sinh thái hồ Tây. Hơn nữa, việc bất ngờ có sự cố môi trường xảy ra ví dụ như nhà máy nước hồ Tây gặp sự cố, nếu như không được xử lý kịp thời cũng sẽ có nguy cơ làm cho nguồn nước thải chưa được xử lý đúng cách đổ vào hồ Tây gây ô nhiễm nguồn nước tại hồ Tây.

Để khắc phục vấn đề này, cần nghiên cứu thiết lập hệ thống quan trắc tự động chất lượng nước 24/24, để khi gặp các sự cố bất ngờ như chất lượng nước vượt tiêu chuẩn cho phép sẽ lập tức ngừng hoạt động hệ thống bơm nước từ hồ Sen vào hồ Tây.

Về lâu dài, cần có giải pháp đồng bộ và hiệu quả

Bên cạnh đó, xét về tính lâu dài của phương án này, việc lưu lượng nước xử lý nước thải của nhà máy xử lý nước thải hồ Tây hiện nay tối đa mới đạt được 15.000m3, trên thực tế con số này sẽ còn ít hơn nên đối với lưu lượng nước nhỏ như vậy sẽ rất khó để làm một dòng sông lưu thông được. Tuy vậy, cũng cần bổ sung một lượng nước không quá lớn nhằm tránh làm "sốc" sinh thái, ảnh hưởng đến hệ sinh vật tại hồ Tây.

Thực tế cho thấy, nguồn nước thải rất lớn từ các khu dân cư và cơ sở sản xuất liên tục xả thẳng ra sông Tô Lịch khiến nỗ lực làm sạch dòng sông của các cơ quan chức năng gặp nhiều khó khăn. Thời gian qua, TP Hà Nội đã triển khai các giải pháp, đầu tư các tuyến cống gom nước thải để xử lý nhưng hiện vẫn còn nhiều cửa xả chưa được gom triệt để.

Theo báo cáo của Sở Xây dựng TP Hà Nội, thành phố còn hơn 80 cống xả thẳng nước thải vào sông Tô Lịch, trong đó 26 cống nằm trong phạm vi dự án Nhà máy Xử lý nước thải Yên Xá và 55 cống thuộc lưu vực thoát nước S3 để đưa nước thải về Nhà máy Xử lý nước thải Phú Đô. Theo các chuyên gia, nếu không thể khắc phục được triệt để nguồn chất thải thì sông Tô Lịch khó mà hồi sinh được.

Việc bổ cập nước từ hồ Tây vào sông Tô Lịch sẽ chỉ là giải pháp trước mắt để giúp cho việc dòng chảy tại sông Tô Lịch được lưu thông. Tuy nhiên về lâu dài, sẽ cần phải có những giải pháp đồng bộ hơn nhằm giải quyết tận gốc rễ vấn đề ô nhiễm tại sông Tô Lịch.

Không chỉ nghiên cứu vấn đề rửa trôi ô nhiễm, tạo dòng chảy cho sông Tô Lịch mà còn phải đồng bộ thu gom, xử lý các nguồn thải ra sông; cải tạo cảnh quan, nạo vét lòng sông... để ngoài việc có thể trả lại vẻ đẹp vốn có cho sông Tô Lịch mà còn có thể tạo ra một vẻ đẹp mới cho Thủ đô Hà Nội.