Bên trong một kho dự trữ gạo của Nhật Bản. Ảnh: Getty Images.
Kết quả của cuộc đấu giá hiếm hoi, được theo dõi chặt chẽ tại Nhật Bản vào tuần trước sắp được công bố. Nhưng không có bức tranh hay ô tô cổ nào được đặt lên sàn đầu giá. Chính phủ đang bán 165.000 tấn gạo, tương đương khoảng 2 tỷ bát cơm – từ kho dự trữ khẩn cấp để bù đắp cho hơn 200.000 tấn đã "biến mất" – theo một số phương tiện truyền thông Nhật Bản.
Nhưng câu chuyện không chỉ đơn giản như vậy.
Nhật Bản đang không có đủ gạo. Tình trạng thiếu hụt buộc các siêu thị phải áp dụng giới hạn mua và giá cả tăng cao đã khiến các nhà hàng phải tăng giá thực phẩm hàng ngày. Mọi thứ trở nên tồi tệ đến mức, lần đầu tiên, chính phủ phải khai thác kho dự trữ khẩn cấp của mình để cố gắng hạ giá gạo.
"Một điều gì đó thực sự không thể tưởng tượng nổi đang xảy ra. Vì vậy, chúng ta phải đưa tình huống bất thường này trở lại bình thường", Taku Eto, Bộ trưởng nông nghiệp, nói với các phóng viên vào tháng trước, ám chỉ cuộc khủng hoảng gạo và cuộc đấu giá kéo dài 3 ngày kết thúc vào tuần trước.
Chuyện gì đã xảy ra?
Gạo bắt đầu khan hiếm ở Nhật Bản vào mùa hè năm ngoái. Các chuyên gia cho rằng nguyên nhân do sự kết hợp của nhiều yếu tố, bao gồm đợt nắng nóng kỷ lục năm 2023, gây ảnh hưởng đến vụ thu hoạch cảnh báo thiên tai hồi tháng 8/2024 đã gây ra tình trạng hoảng loạn tranh mua.
Nhật Bản cũng hạn chế nghiêm ngặt việc ồ ạt sản xuất gạo để giữ giá cao và hỗ trợ nông dân trồng lúa nước, nghĩa là bất cứ gián đoạn nào đối với chuỗi cung ứng cũng có thể gây ra tác động lớn.
Một bao gạo 5 kg hiện có giá gần 4.000 yen (27 USD), gấp đôi giá một năm trước. Khi giá bắt đầu tăng vào năm ngoái, chính quyền đã cảnh báo không nên mua hàng hoảng loạn, khi vụ thu hoạch mùa thu sẽ bổ sung kho dự trữ và giảm giá.
Chỉ có 1 trong 2 dự đoán đó trở thành sự thật. Mặc dù vụ thu hoạch mang lại nhiều gạo hơn, nhưng các nhà phân phối Nhật Bản lại có ít gạo hơn để bán vào năm 2024.
Chuyện gì đã xảy ra?
Một cánh đồng trồng lúa tại Nhật Bản. Ảnh: AP.
"Không ai biết cả", Shuji Hisano, giáo sư khoa kinh tế sau đại học của Đại học Kyoto cho biết. Nhưng các chuyên gia trong và ngoài chính phủ cho rằng họ có một ý tưởng khá hay.
Giáo sư Hisano cho biết việc theo dõi tình hình phân phối gạo ở Nhật Bản đã trở nên khó khăn hơn vì những thay đổi về chính sách đã mang đến cho người trồng nhiều cách hơn để bán gạo mà không cần thông qua các nhà phân phối lớn truyền thống. Xu hướng đó, kết hợp những hạn chế nghiêm ngặt về sản xuất gạo, có nghĩa những biến đổi nhỏ về cung và cầu cũng có thể gây ra tình trạng mua và tích trữ đầu cơ.
Masayuki Ogawa, Phó giáo sư kinh tế nông nghiệp tại Đại học Utsunomiya cho biết những người đầu cơ hiện có khả năng tích trữ gạo vì nghĩ giá sẽ tiếp tục tăng. "Một số cá nhân và doanh nghiệp đã bắt đầu kinh doanh gạo như một trò chơi tiền bạc", ông cho hay.
Cuộc đấu giá có giúp ích được gì?
Thời gian sẽ trả lời, trong vài tuần hoặc vài tháng tới.
Quyết định bán một phần gạo dự trữ chiến lược tại cuộc đấu giá là quyết định mang tính lịch sử. Trước đây, kho dự trữ được dành để củng cố nguồn cung trong trường hợp xảy ra thiên tai hoặc mất mùa. Đây là lần đầu tiên nó được sử dụng để giải quyết các vấn đề về phân phối.
Chính phủ dành riêng 231.000 tấn để giải phóng, bù đắp cho tình trạng thiếu hụt tạm thời. Con số đó chiếm hơn 1/5 tổng kho dự trữ khẩn cấp của Nhật Bản, được lưu giữ tại hơn 300 địa điểm.
C165.000 tấn được đem đấu giá trước. Chính phủ hy vọng gạo sẽ bắt đầu chảy vào các nhà bán buôn và siêu thị. 66.000 tấn còn lại sẽ tiếp tục được đấu giá nếu cần.
Nhật Bản là quốc gia phụ thuộc vào gạo. Trung bình một người Nhật tiêu thụ khoảng gần 50 kg gạo/năm, so với mức chỉ hơn 12 kg của một người Mỹ.
"Gạo là một phần không thể thiếu trong cuộc sống của người dân Nhật Bản", Takao Iizuka, 62 tuổi, cho biết. Ông Iizuka bán gạo theo túi và nấu thành dạng viên cơm nắm với mận ngâm, các hồi và các loại nhân khác. Tháng trước, ông buộc phải tăng giá những viên cơm nắm giá khoảng 1 USD của mình lên khoảng 20% để theo kịp giá gạo tăng vọt.
Khách mua cơm nắm bên trong một siêu thị ở Tokyo năm 2024. Ảnh: AP.
Giờ đây, lần đầu tiên sau 3 thập kỷ làm việc, ông lo lắng về việc liệu mình có cung cấp đủ gạo để dùng cho vụ thu hoạch tiếp theo hay không. Một trong những nhà cung cấp nói với ông vào tháng 1 rằng họ đã hết gạo cho cả năm nay. "Đây là lần đầu tiên tôi lo lắng như thế", ông nói.
Gạo Việt được quan tâm tại Nhật Bản
Với giá gạo nội địa vẫn ở mức cao tại Nhật Bản, nhu cầu về gạo nhập khẩu rẻ hơn đang tăng lên. Trong số các loại gạo được nhập khẩu vào Nhật Bản, gạo Việt Nam đang thu hút sự quan tâm của người tiêu dùng vì được đánh giá gần giống với gạo Nhật.
Ông Takashi Takanashi, lãnh đạo của công ty Spice House Co. tại Sagamihara, tỉnh Kanagawa, chuyên bán buôn thực phẩm nhập khẩu cho các nhà hàng và cửa hàng bán lẻ, cho biết: "Chúng tôi đang nhận được nhiều yêu cầu hơn về gạo Việt Nam."
Giá gạo Japonica sản xuất tại Việt Nam tại một cửa hàng trực thuộc công ty là 3.240 yen (khoảng 21,80 USD – khoảng hơn 556.000 đồng) cho 5 kg, bao gồm thuế, so với khoảng 4.000 yen (gần 27 USD) cho cùng một lượng gạo trong nước. Gạo Japonica là giống gạo chủ đạo ở Nhật Bản, đặc trưng bởi hạt gạo nhỏ, ngắn.
Theo ông Takanashi, gạo Việt Nam trông giống như các sản phẩm của Nhật Bản và hương vị cũng gần như giống hệt.
Công ty bắt đầu kinh doanh gạo Việt Nam vào năm 2024. Khi bắt đầu bán 200 tấn vào khoảng tháng 10, bao gồm cả cho các khách hàng doanh nghiệp, có nhu cầu mua số lượng lớn từ những khách hàng thông thường và các công ty dịch vụ thực phẩm. Công ty hầu như không còn hàng tồn kho và cho biết hiện tại họ đang hạn chế mỗi khách hàng chỉ được mua một bao.
Gần đây, giá gạo tăng vọt, 5kg gạo có giá hơn 4.000 yen đã trở nên phổ biến. Năm ngoái người tiêu dùng có thể mua 5kg với giá khoảng 1.500 yen.
Theo ước tính, sản lượng gạo của Nhật Bản năm 2014 đạt 6,79 triệu tấn, tăng 180.000 tấn so với 2023.
Nguồn: NY Times